بازار رضا یکی از معروف‌ترین مراکز خرید در مشهد به شمار می‌رود که در بین گردشگران بسیار شناخته شده است و زائران بسیاری از این بازار قدیمی بازدید کرده و سوغاتی‌های بسیاری را از بازار رضا تهیه می‌کنند. گردشگران با اقامت در هتل قصر بین المللی مشهد، دسترسی بسیار راحتی به بازار رضا خواهند داشت. در بازار رضا، می‌توان سوغاتی‌هایی ازجمله ادویه، نبات، فیروزه، زعفران، پوشاک و بسیاری موارد دیگر را خریداری کرد. در ادامه با بازار رضا مشهد و تاریخچه آن آشنا خواهیم شد.
معرفی بازار رضا مشهد
امروزه مراکز خرید بسیاری در مشهد وجود دارد اما در قدیم بازارهای زیادی برای خرید وجود نداشته و بازار رضا تنها مرکز خرید سر پوشیده در مشهد بوده است که زائران سوغاتی‌های خود را از آنجا تهیه می‌کردند. مهمترین ویژگی آن، فاصله بسیار نزدیک بازار به بارگاه مطهر امام رضا علیه السلام است.
این بازار قدیمی به فرمان محمدرضا شاه در سال ۱۳۵۵ بر پایه قانون پهلوی بنا شد. در بین برخی از مسافران این بازار، به نام بازار امام رضا معروف شده است. پس از تصویب ساخت بازار رضا در مجلس ایران، بناها و مغازه‌های پراکنده و قدیمی اطراف حرم و همچنین خیابان شیخ طوسی سابق، تخریب شدند و اقدامات لازم برای ساخت این بازار انجام شد. زمان ساخت بازار رضا مشهد، یک سال به طول انجامید.
قبل از ایجاد بازار رضا، هیچ بازار مشخصی برای خرید سوغات در مشهد وجود نداشت و زائران برای خرید سوغاتی به مغازه‌های پراکنده در اطراف حرم و سطح شهر مراجعه می‌کردند. این بازار بزرگ و قدیمی مشهد با معماری چشم‌نواز و زیبا و با تلفیقی از معماری سنتی و مدرن، توانست جایگاه ویژه‌ای در بین مسافران پیدا کند. تقریباً بیشتر افرادی که به مشهد سفر می‌کنند؛ بازدید از بازار رضا مشهد را در لیست برنامه‌های سفر خود قرار می‌دهند و به گشت و گذار در این بازار می‌پردازند.
فاصله بازار رضا تا حرم مطهر امام رضا علیه السلام حدود ۱.۹ کیلومتر می‌باشد که مدت زمان پیاده‌روی این مسافت حدود ۲۵ دقیقه طول می‌کشد. اما این مسیر اگر با خودرو طی شود حدود ۲۶ کیلومتر فاصله داشته و مدت زمان دسترسی به آن بین ۵ تا ۱۵ دقیقه (با در نظر گرفتن ترافیک) زمان می‌برد.
تاریخچه بازار رضا مشهد
تا قبل از ساخت بازار رضا، بازار مناسبی برای خرید زائران و مسافران در مشهد وجود نداشت و مغازه‌دارها در مغازه‌های قدیمی خود، مشغول فروش کالا و اجناس خود بودند. با توجه به اینکه مشهد یکی از شهرهای بسیار مهم در ایران بود و در طول سال میزبان زائران و گردشگران بسیاری می‌باشد. کمبود یک بازار بزرگ و سرپوشیده کاملا احساس می‌شد بدین ترتیب در سال ۱۳۵۵ تصمیمی گرفته شد تا بازاری مناسب برای زائران تعبیه شود.
قدمت این بازار قدیمی در مشهد به دوران پهلوی برمی‌گردد و بازار رضا در دوران محمدرضا شاه پهلوی، ایجاد شد. طراحی بازار رضا را شخصی به نام مهندس داریوش بوربور انجام داد و در آن زمان، یک تیم ۵۰ نفره برای ساخت دقیق بازار رضا با هم همکاری کردند. زمین این بازار قدیمی از سمت استانداری مشخص شد و نکته جالب توجه این است که در میان این بازار بزرگ، خانه و مغازه‌های محلی بسیاری وجود داشت که توسط استانداری آن زمان، خریداری شد و در اختیار تیم معماری و سازندگان بازار رضا مشهد قرار گرفت.
انجام عملیات ساخت بازار رضا در سال ۱۳۵۴ شروع شد و اتمام ساخت آن در سال ۱۳۵۵ به پایان رسید. این بازار قدیمی تنها بازار سرپوشیده دو طبقه در مشهد می‌باشد که به حرم مطهر امام رضا علیه السلام و مجموعه آستان قدس، دسترسی بسیار راحتی دارد. از اهداف آقای بوربور در جهت ساخت بازار رضا، تعبیه سیستم سرمایشی و گرمایشی مغازه‌ها و همچنین نصب پله برقی و سیستم اطفاء حریق به صورت اتوماتیک بوده است. که متاسفانه به مرحله عملی نرسید و در پروژه ساخت بازار رضا به کار گرفته نشد.
بنای این بازار بزرگ به صورت ضد زلزله می‌باشد اما طرح اطفاء حریق اتوماتیک در این بازار به انجام نرسید. معماری بازار رضا مانند معماری سنتی ایرانی در بازارهای قدیمی است. البته سقف بازار به صورت گنبدی و طاق نمی‌باشد و ساخت این بازار قدیمی، تلفیقی از معماری سنتی و مدرن است.
در قسمت ورودی بازار، از طاق‌های تزیینی به کار گرفته شده که نمای ورودی زیبایی را به خود بخشیده است. همچنین در ساخت این نمای ورودی از آجرکاری استفاده شده، زیرا آجرکاری یکی از اصول معماری دوران سلجوقیه بود که در اکثر بناهای تاریخی ایران مانند بازار قدیم گلپایگان، برج طغرل، مسجد عتیق اصفهان و بسیاری سازه‌های دیگر استفاده شده است.
در قسمت سردَر ورودی بازار رضا مشهد از کاشی‌کاری معرق هندسی بهره برده و این بازار دارای سه دَر ورودی می‌باشد که در نمای ورودی آن، از طاق نماهای زیبایی استفاده شده است. بازار رضا با دو سردَر که دارای طاق نما می‌باشد که هر کدام به یک خیابان منتهی می‌شود، یکی به خیابان ۱۷ شهریور و در دیگری به میدان فلکه آب منتهی شده است.
بازار رضا با یک معماری پیچیده، جذابیت خاص و ویژه خود را دارد که در نگاه اول ممکن است تصور کنید، یک راسته بازار است اما با توجه به آنچه که گفته شد در ساخت این بنا از معماری سنتی ایرانی استفاده شده و دارای شش بازار مستقل می‌باشد که در انتهای هر قسمت از بازار، به یک هشتی ختم می‌شود و دوباره بازار امتداد پیدا می‌کند.
برای رفاه و استراحت مسافران در هر هشتی، نیمکت و آبخوری‌هایی قرار داده شده است. اما امروزه به دلیل افزایش تعداد مسافران، این امکانات جوابگو نمی‌باشد. در کنار هر هشتی، راه پله‌هایی قرار دارد که گردشگران می‌توانند به طبقه دوم دسترسی پیدا نمایند.
معماری بازار رضا مشهد
قطعاً مشهد یکی از پرطرفدارترین مقاصد گردشگری در ایران است که در تمام طول سال، میزبان زائران و گردشگران بسیاری می‌باشد. زائران پس از زیارت، علاقه‌مند به بازارگردی و تفریح هستند و بازار رضا با بنای تاریخی و زیبای خود، توجه گردشگران و مسافران را به خود جلب کرده است اما نمی‌توان از معماری زیبای این بازار چشم‌پوشی کرد.
بازار رضا را می‌توان معروف‌ترین مرکز خرید، نزدیک به حرم مطهر امام رضا (ع) دانست. اکثر افرادی که به مشهد سفر می‌کنند، ترجیح می‌دهند؛ هتل اقامتی خود را در نزدیکی بارگاه مطهر امام رضا انتخاب نمایند. به همین دلیل مراکز خرید نزدیک به حرم امام رضا، جذابیت زیادی برای زائران و مسافران دارد. انتخاب هتل و مراکز خرید نزدیک به حرم امام رضا علیه السلام باعث می‌شود تا مسافران در وقت و هزینه خود صرفه‌جویی کنند.
هتل‌های متعددی در نزدیکی حرم مطهر امام رضا ایجاد شده‌اند تا زائران از رفاه بیشتری برخوردار باشند. برخی از این هتل‌ها مانند هتل رز درویشی مشهد، با بهترین امکانات و خدمات میزبان شایسته‌ای برای مهمانان هتل می‌باشد. بهترین گزینه برای خرید که در نزدیکی حرم مطهر امام رضا علیه السلام قرار گرفته، بازار رضا مشهد است که مسافران می‌توانند با خیالی آسوده به گشت و گذار و خرید بپردازند.
قدم زدن در این بازار سرپوشیده و دو طبقه با غرفه‌ها و مغازه‌های بسیاری که در خود جای داده، می‌تواند بسیار لذت‌بخش باشد. معماری ایرانی اسلامی به کار برده شده در این بازار را می‌توان در سردَرهای اصلی بازار مشاهده کرد. این سردَرها به صورت پلکانی، کمی مایل به جلو قرار گرفته‌اند و این‌گونه به نظر می‌رسد که سردَر میانی بازار، نسبت به دیگر سردَرها بزرگتر ساخته شده است. در پایان عقب‌نشینی ورودی بازار، دو ورودی دیگر قرار دارد که ویژه رفت و آمد مغازه‌داران می‌باشد.
سردَرهای اصلی بازار، کاملاً به هم شبیه بوده و دو سردَر اصلی بازار، دارای طاق نماهای یکسانی می‌باشند. ورودی بازار با نمای آجری و آبی رنگ، چشم هر رهگذری را به خود جلب می‌کند. در طبقه دوم بازار رضا، قدیمی‌ترین نقره سازان و فروشندگان فیروزه مشهد قرار دارند که این حرفه را به صورت نسل به نسل به ارث برده‌اند. در این بازار، کارگاه‌هایی مانند سنگ تراشی، طلا سازی، صنایع دستی، فیروزه تراشی و گلدوزی، مشغول به فعالیت می‌باشند.
بازار رضا در حالت کلی و با در نظر گرفتن بازارهای جانبی آن، شامل ۱۲ دَر است که از هر ورودی می‌توان به بازار دسترسی پیدا کرد. درب ورودی اصلی بازار رضا، درب میدان ۱۷ شهریور است که مهمترین و شناخته شده‌ترین ورودی آن می‌باشد. این بازار بزرگ و قدیمی، ۹۶۰ متر طول و ۳۳ متر عرض دارد. این بازار بزرگ، حدود ۲۳۶۸ مترمربع زیربنا داشته و متعلق به آستان قدس رضوی می‌باشد و مغازه‌داران اجاره بهای خود را به آستان قدس رضوی پرداخت می‌کنند.
طبقه همکف بازار رضا مشهد
طبقه همکف بازار رضا دارای دو راهرو اصلی و طولانی می‌باشد و ۱۲ راهرو فرعی در این طبقه قرار گرفته است. در بخش راه‌های اصلی بازار، در دو طرف، مغازه‌های بسیاری وجود دارد که به فروش محصولات و سوغات مخصوص مشهد مانند زعفران، زرشک، هل و… می‌پردازند. در میان راهرو اصلی با رسیدن به هر هشتی به ۲ راهرو فرعی چپ و راست می‌رسد که در اصل این هشتی‌ها، چهارسوق بازار رضا به شمار می‌روند. برای پوشش کف بازار از سرامیک استفاده شده تا گردشگران به راحتی در آن قدم بزنند.
طبقه دوم بازار رضا مشهد
طبقه دوم بازار رضا، جمعیت کمتری را به نسبت طبقه همکف می‌بیند. چرا که در طبقه دوم، مغازه‌دارهای آن، مشغول فروش کالاهای گران قیمت و لوکسی ازجمله سنگ‌های قیمتی، طلا و صنایع دستی می‌باشند. همچنین علاوه بر مغازه‌های فروش سنگ‌های قیمتی، کارگاه‌های متعددی برای برش سنگ‌های فیروزه و تعمیرات طلا را می‌توان مشاهده کرد.
در این قسمت از بازار، آتلیه‌های عکاسی متعددی وجود دارد که بسیاری از گردشگران و زائران برای عکس‌های یادگاری به آنها مراجعه می‌کنند. همچنین در این بخش از بازار رضا، بهترین صنایع دستی مشهد عرضه می‌شود. محصولاتی همچون ظروف سنگی و وسایل گلدوزی شده از جمله صنایع دستی در این طبقه از بازار می‌باشند. در طبقه دوم، مغازه‌های دیگری با فروش محصولات میناکاری‌های اصفهان مشغول به کار هستند.
تعداد مغازه‌های موجود در بازار رضا مشهد
بازار رضا دارای ۳۳۲ مغازه بوده که ۱۵۶ مغازه آن بزرگ و ۱۷۶ مغازه کوچکتر دارد که مشغول به فعالیت می‌باشند. یکی از جاذبه‌های این بازار این است که مغازه‌ها بدون دیوار و شیشه بوده و برای درهای مغازه، از کرکره‌های قدیمی استفاده شده است.
تمام درب‌های مغازه‌های بازار رضا، چوبی و کرکره‌های فلزی می‌باشند که قفل‌های قدیمی در آن به کار برده شده است. البته بعضی از مغازه‌های بازار رضا، توسط مغازه‌داران کمی تغییر دکوراسیون پیدا کرده و از شیشه و قفل‌های اتوماتیک استفاده کرده‌اند؛ اما تعداد آنها محدود است.
این مدل از معماری سنتی ایرانی که در ساخت بازارها به کار برده می‌شده، به این صورت است که بین مشتریان و مغازه‌داران هیچ فاصله‌ای وجود ندارد. این بازار بزرگ مشهد شامل ۱۱ سرا بوده و ۱۷ چهارسو دارد. چهارسو همان میدان وسط بازار، نامیده می‌شود که به چهارراه منتهی شده است.
سوغاتی‌های بازار رضا مشهد
محصولاتی که بیشتر در مغازه‌های بازار بزرگ رضا به فروش می‌رسد، محصولاتی مانند سنگ‌های زینتی و خوراکی‌های مختلف می‌باشد. مغازه‌های نزدیک به درب ورودی فلکه آب، بیشتر مشغول فروش محصولاتی مانند زرشک و زعفران هستند که گردشگران و زائران می‌توانند زرشک و زعفران خود را از این بازار تهیه نمایند.
همچنین علاوه بر این مغازه‌ها، بسیاری از مغازه‌های دیگر به فروش مواردی ازجمله انواع شیرینی، شکلات و کاکائو می‌پردازند که گردشگران می‌توانند، این سوغاتی‌های کم حجم را از این بازار خریداری نمایند. در ادامه بازار، مغازه‌های دیگر، به فروش عطر می‌پردازند که به صورت یکی در میان قرار گرفته‌اند.
همین‌طور در میان بازار، مغازه‌های فروش چادر نماز، مقنعه و چادرهای سیاه عربی می‌باشند و در این بین تعدادی مغازه فروش پوشاک هم قرار گرفته است. در بازار رضا مشهد، مغازه‌های عرضه کننده جواهر و سنگ‌های قیمتی در تمامی بخش‌های بازار یعنی از همان هشتی اول تا هشتی آخر وجود دارند و زائران می‌توانند سنگ‌های فیروزه اصل نیشابور را از این بازار بزرگ تهیه نمایند.
همچنین بسیاری مغازه‌های دیگر در بازار رضا، مشغول فروش اسباب بازی می‌باشند که می‌تواند مکان مناسبی برای خرید هدیه و سوغات مخصوص کودکان به شمار آید. از دیگر محصولاتی که در این بازار به صورت سوغات به فروش می‌رسد می‌توان به زرشک، زعفران، هل، ادویه، سنگ‌های قیمتی، طلا و جواهرات، اشاره کرد.
دسترسی به بازار رضا مشهد
موقعیت مکانی خوب بازار رضا باعث شده تا دسترسی راحتی به حرم مطهر امام رضا (ع) داشته باشد. درب ورودی میدان فلکه آب از سمت حرم مطهر امام رضا و نزدیکترین مسیر دسترسی به این بازار است. همچنین برای افرادی که در مرکز شهر می‌باشند می‌توانند از طریق درب ورودی ۱۷ شهریور خود را به بازار رضا برسانند.
درب ورودی فلکه آب به دلیل منتهی شدن به حرم، همیشه شلوغ و پرجمعیت است و اگر گردشگران، تمایل دارند از ورودی خلوت‌تری به بازار دسترسی داشته باشند، بهتر است از درب ورودی میدان ۱۷ شهریور وارد بازار شوند. خیابان سلیمان خاطر و خیابان شیخ طوسی، دو خیابانی هستند که در دو طرف بازار قرار گرفته‌اند و تاکسی‌هایی در خیابان سلیمان خاطر وجود دارد که در حال تردد از مسیر فلکه آب به ۱۷ شهریور می‌باشند.
مترو
یکی از راه‌های دسترسی به بازار رضا مشهد مترو می‌باشد که گردشگران باید در ایستگاه ۱۷ شهریور از مترو پیاده شده و با چند دقیقه پیاده‌روی خود را به بازار رضا برسانند.
اتوبوس
زائران و گردشگرانی که در خیابان امام رضا اقامت دارند؛ می‌توانند با استفاده از خطوط بی آر تی، در ایستگاه باب الجواد پیاده شده و پس از کمی پیاده‌روی خود را به بازار رضا برسانند.
تاکسی و تاکسی اینترنتی
تاکسی‌ها می‌توانند گردشگران را از هر نقطه شهر به راحتی به بازار رضا برسانند که برای دسترسی به این بازار، می‌توانند ورودی فلکه آب و یا ورودی ۱۷ شهریور را انتخاب نمایند.
مراکز خرید اطراف بازار رضا مشهد
در بازار رضا، تعداد بسیار کمی از مغازه‌ها، به فروش پوشاک مشغول هستند. به همین دلیل گردشگران و مسافرانی که قصد خرید پوشاک و لباس را دارند، می‌توانند به بازار 17 شهریور که در نزدیکی حرم مطهر قرار گرفته، مراجعه نمایند. در بازار 17 شهریور می‌توان انواع پوشاک مردانه، زنانه، بچه‌گانه، لباس مجلسی، مانتو، روسری و هر آنچه که لازم دارند را تهیه نمایند.
بازار 17 شهریور از بازار رضا کاملا مستقل بوده و جدا از بازار رضا می‌باشد. در میدان ۱۷ شهریور، مراکز تجاری متعددی وجود دارد که در این بین، مرکز خرید آسمان و مجتمع تجاری ضامن با ارائه امکانات موردپسند گردشگران، مانند رستوران، کافی‌شاپ و فروش کالاهای متنوع و مورد نیاز، همچون لوازم جانبی موبایل و پوشاک از بازارهای پرطرفدار ۱۷ شهریور می‌باشند.
مجتمع‌های تجاری حریر، آسیا و آسمان از بازارهای معروف در میدان 17 شهریور است که در نزدیکی بازار رضا مشهد قرار دارند. در ایام پیک سفر، حجم بسیار بالایی از زائران و مسافران از این بازارها و مراکز خرید بازدید می‌کنند. حتی مغازه‌ها و غرفه‌های موجود در خیابان شیخ طوسی، خیابان سلیمان خاطر و باب الرضا، مملوء از مسافر می‌شود که خریدهای مورد نیاز خود را از خیابان‌های اطراف بازار رضا تهیه می‌کنند.
سخن پایانی
بازار رضا مشهد، قدیمی‌ترین و معروف‌ترین بازار مشهد است که به راحتی می‌توان گفت، تمام مسافرانی که به مشهد سفر کرده‌اند، حداقل یک بار از این بازار بازدید نموده‌اند. برای بسیاری از مسافران و زائران، بازار رضا اولین گزینه انتخابی برای خرید به شمار می‌آید. از اماکن تفریحی و نزدیک بازار رضا، می‌توان به خانه تاریخی داروغه، موزه آستان قدس رضوی، مسجد گوهرشاد، مسجد پریزاد و مقبره شیخ بهایی اشاره کرد.
توجه نمایید این مقاله به صورت اسپانسری (تبلیغاتی) منتشر شده و تراول تورز مسئولیتی درقبال محتوای آن ندارد.
